Radioterapia jest jedną z metod leczenia nowotworów, w której wykorzystuje się promieniowanie jonizujące w celu zniszczenia komórek nowotworowych. W odróżnieniu od leczenia systemowego, radioterapia, podobnie jak chirurgia jest leczeniem miejscowym, co oznacza, że w sposób wybiórczy oddziaływuje wyłącznie na okolicę, która jest napromieniana. Może być stosowana jako jeden z elementów leczenia radykalnego (w celu wyleczenia) albo w leczeniu paliatywnym – wówczas jej zadaniem jest przede wszystkim ograniczenie zasięgu zmiany nowotworowej i zmniejszenie dolegliwości bólowych.
Radioterapia najczęściej wykorzystywana jest jako metoda samodzielna ale też może być kojarzona z leczeniem systemowym (np. z trastuzumabem czy hormonoterapią). W przypadku raka piersi może być stosowana na każdym etapie leczenia.
Uzupełniające leczenie oszczędzające pierś
Radioterapia jest stosowana jako stały element uzupełniającego leczenia operacyjnego u chorych zakwalifikowanych do zabiegu zaoszczędzenia piersi. Leczenie chirurgiczne dość często poprzedzone jest chemio- lub hormonoterapią a zespół lekarzy (onkolog, chirurg, radiolog) podejmuje decyzję o zakresie operacji. Jeśli chora potwierdza wolę leczenia oszczędzającego musi być również świadoma, że po operacji będzie konieczność przeprowadzenia tzw. uzupełniającej radioterapii mającej na celu zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby. Alternatywą jest usunięcie całej piersi i w zależności od zaawansowania choroby, również pachowych węzłów chłonnych.
Po leczeniu oszczędzającym czyli usunięciu guza i tzw. węzłów wartowniczych albo wycięciu pachowych węzłów chłonnych pacjentka jest kierowana do Zakładu Teleterapii (zazwyczaj w ciągu 2-3 tyg. od operacji) w celu zaplanowania naświetlania. Konieczne jest wówczas wykonanie tomografii komputerowej dla potrzeb właściwego planowania radioterapii, najczęściej też na skórze pacjentki zaznacza się markerem kreski lub tatuuje kropeczki ułatwiające odtwarzanie ułożenie pacjentki na aparacie do napromieniania. Plan radioterapii jest przygotowywany przez fizyków i lekarzy i trwa ok. 10 dni. Napromieniany obszar najczęściej obejmuje pierś i dolną część pachy ale w niektórych przypadkach konieczne jest objęcie napromienianiem także okolicy nadobojczykowej.
Napromieniania zazwyczaj realizowane są codziennie, w ciągu trzech tygodni (z wyłączeniem weekendów), jeden seans trwa ok. 20 minut. W trakcie napromieniania należy leżeć nieruchomo i płytko oddychać, żeby zapewnić maksymalną odtwarzalność napromienianych obszarów. Leczenie jest bezbolesne a promieniowanie niewidoczne. W miarę upływu czasu skóra piersi może się zaróżowić i zaczerwienić, zdarza się, że skóra w okolicy pachy lub w fałdzie podpiersiowym zaczyna się złuszczać – wówczas trzeba się zgłosić do lekarza z prośbą o wypisanie odpowiednich lekarstw łagodzących odczyn popromienny.
W trakcie leczenia i około dwóch tygodni od jego zakończenia należy bardzo dbać o obszar napromienianej skóry. Ubranie powinno być przewiewne i nie drażniące skóry, najlepiej z włókien naturalnych, obszar napromieniany należy myć letnią wodą z niewielką ilością detergentu i delikatnie osuszać ręcznikiem i nie wystawiać na działanie słońca.
W niektórych sytuacjach klinicznych konieczne jest zastosowanie dodatkowego napromieniania na okolicę loży po usuniętym guzie – może to być radioterapia tzw. wiązką zewnętrzną, np. 3 frakcje albo brachyterapia. W tym drugim przypadku konieczna jest kilkudniowa hospitalizacja z założeniem w okolicę usuniętego guza specjalnych aplikatorów zawierający źródło promieniowania.
Zdarza się również, że i u chorych po amputacji piersi konieczna jest uzupełniająca radioterapia. Wówczas, w zależności od sytuacji klinicznej naświetla się ścianę klatki piersiowej z lub bez okolicy regionalnych węzłów chłonnych.
Radioterapia paliatywna
Najczęściej paliatywna radioterapia stosowana jest u chorych, u których powstały przerzuty odległe, są one najczęściej umiejscowione w kościach, mózgu i narządach miąższowych. Wówczas, w zależności od rozległości zmiany i jej lokalizacji stosuje się krótsze schematy frakcjonowania o wyższej dawce (od jednej do 10 frakcji). W trakcie napromienia na mózgowie zdarza się czasem przejściowy obrzęk mózgu objawiający się nudnościami i bólem głowy, wówczas koniecznie trzeba zgłosić się do lekarza, który zaordynuje leki przeciw obrzękowe.
W przypadku lokalizacji zmian w kościach długich z reguły nie obserwujemy objawów niepożądanych, rzadko dochodzi do przejściowego nasilenia bólu w napromienianej okolicy. Z kolei, u części chorych napromienianych paliatywnie na miednicę mogą pojawić się zaburzenia jelitowe takie jak wzdęcia, bóle brzucha czy biegunka, objawy te najczęściej ustępują po kilku dniach od zakończenia leczenia, a lekarz przed rozpoczęciem leczenia poinformuje o zachowaniu specjalnej diety na czas leczenia. Należy pamiętać, że radioterapia pozwala u znacznej liczby chorych uzyskać zmniejszenie dolegliwości bólowych, nawet na długi okres czasu.
W przypadku izolowanych przerzutów do narządów miąższowych (np. wątroba, płuca) można zastosować tzw. radioterapię stereotaktyczną, która umożliwia podanie stosunkowo wysokiej dawki na ograniczony obszar. Warunkiem tej terapii jest brak wcześniejszej radioterapii na tę okolicę.
Wskazaniem do radioterapii jest także postać miejscowo zaawansowanego, nieoperacyjnego raka piersi – w takich sytuacjach chore są najczęściej kwalifikowane do napromieniania piersi wraz z regionalnymi węzłami chłonnymi przy zastosowaniu podobnych technik jak w przypadku leczenia oszczędzającego ale przy wyższych dawkach. Z kolei, w przypadku nawrotu miejscowego, jeśli wcześniej chora nie otrzymała radykalnego napromieniania na tę okolicę z powodzeniem można zastosować napromienianie nawet z intencją radykalną.
